Rouw en rouwreacties
Een cliënt op leeftijd zegt: ‘Ik heb een flinke optater gekregen na de dood van mijn vrouw.’ Tot dat moment voelde hij zich een man van middelbare leeftijd, nu voelt hij zich ineens een oude man. Hij slaapt slecht, vergeet van alles, het eten smaakt niet als vanouds en hij voelt zich al maanden alsof hij een griepje onder de leden heeft. Ongerust gaat hij met zijn klachten naar de huisarts, die hem geruststelt en zegt: ’Ga er maar van uit dat je gezond bent.’ Het heeft even tijd nodig en uitleg van mij eer hij zich realiseert dat hij ook fysiek en mentaal ‘rouwt’.
Rouw omvat alle reacties die voor kunnen komen na een betekenisvol verlies. Dat betekent dat ze niet bij iedereen voorkomen. Ook zijn de reacties niet gebonden aan een bepaalde fase in een rouwproces. Deze reacties kunnen bij mensen van alle leeftijden voorkomen.
Rouwen heeft zijn weerslag op ons totale mens zijn: op het mentale, emotionele, fysieke en spirituele aspect.
1. Mentaal
Er kan verwarring en onrust zijn. Er zijn veel gedachten en gevoelens. Het hoofd is vol. Er zijn steeds terugkerende gedachten aan de overledene. Dat maakt het lastig om de aandacht op het hier en nu te richten. Het gebeurde kan als een film steeds weer opnieuw voorbijkomen. Concentratie en geheugen werken niet zoals voorheen.
Ook s’ nachts zijn er veranderingen. Vaak verandert het slaappatroon. Er kunnen problemen zijn met inslapen, het lukt niet goed om door te slapen en/of mensen kunnen al weer vroeg wakker zijn. De onrust kan zich ook uiten in veelvuldig dromen.
Nabestaanden kunnen negatieve gedachten hebben. Over zichzelf: ’Ik kom hier nooit overheen.’ Over het leven met dit verlies: ‘Deze pijn gaat nooit meer over.’
‘Er is lang een enorme rusteloosheid geweest. Ik wilde wel ergens naar toe, b.v. naar mijn zus een kop koffie drinken. Als ik er even zat, begon er onrust in mijn lijf te komen, mijn maag begon te draaien en ik wilde weg, naar huis.’ J.
‘Waar ik niet op bedacht was: mijn geheugen liet me zo verschrikkelijk in de steek. Ik vond het erg, dat ik b.v. vergat, dat er een feest was bij goede vrienden. Ik ben al een warhoofd van nature, nu was dat helemaal erg. Blijkbaar gebeurt er dan zoveel daar boven in dat hoofd, dat het geheugen daarvan lijdt. Ik heb geleerd mezelf te vergeven, het mezelf niet te zwaar aan te rekenen, als ik een afspraak vergat. Ook om mezelf af en toe een complimentje te geven. Er is nu niemand meer die dat doet.’ M.
2. Emotioneel
Verdriet is de meest voorkomende emotie bij verlies. Het is een uiting van bedroefd zijn, van missen en verlangen. Bij de een is er hartverscheurend huilen, soms in golven; anderen hebben huilbuien; weer anderen hebben verdriet in stilte.
Het verdriet kon me soms zo overvallen. Ik herinner me een boottochtje met mijn zus. Je kunt er niet vanaf, van zo’n boot. Ik zat in een hoekje en werd opeens verschrikkelijk verdrietig. Ik was bang, dat als ik er over begon, het niet meer zou houden. Bang dat ik mezelf niet in de hand zou kunnen houden. Van te voren dacht ik wel eens, dat als ik haar zou verliezen, ik niet meer op zou kunnen houden met huilen. Toch is dat niet zo. M.
Boosheid komt ook vaak voor, ook al kan het verwarrend zijn. Boosheid kan gericht zijn op het leven of op het lot. ‘Waarom moest dit mij overkomen?’ Boosheid kan zich richten op iemand anders. Een arts die iets nagelaten zou hebben, de veroorzaker van het verkeersongeluk wat het overlijden veroorzaakt heeft. Boosheid op de overledene; nabestaanden kunnen zich in de steek gelaten voelen. De nabestaande kan boos op zichzelf zijn. Vanuit het idee dat men beter voor de overledene had kunnen zorgen.
Schuldgevoel. Nog zo’n lastige emotie. Mensen kunnen zich terecht of onterecht schuldig voelen. ‘Had ik maar……’ Als er problemen waren in de relatie met de overledene kan er schuldgevoel zijn over de eigen houding.
Jaloezie. Daar zit je dan op zondag alleen op je fiets en je ziet alleen maar fietsende echtparen voorbij komen. Je vriendin vertelt enthousiaste verhalen over haar kindjes, haar nieuwe zwangerschap en jij wacht al jaren op je eerste kindje.
Opluchting. Als een overledene een lang en/of pijnlijk ziekbed had, kan er naast het verdriet ook opluchting zijn. Als de relatie met de overledene moeilijk was of gecompliceerd, kan de nabestaande een gevoel van bevrijding ervaren. Verwarrend, het ervaren van bevrijding of opluchting kan weer tot een schuldgevoel leiden omdat men niet genoeg zou rouwen.
Angst is een veel voorkomende emotie na verlies. Angst om nog meer mensen te verliezen. Angst om de hele situatie niet aan te kunnen. Angst om de heftigheid van de emoties niet te kunnen hanteren. Angst om zelf dood te gaan.
Ik kreeg onverklaarbare angsten voor alles wat met dood en verliezen te maken kon hebben. Ik sliep slecht, at slecht. Ik werd heel stil, er was weinig over van het spontane meisje dat ik tot dan toe was. Het leren op school ging razendsnel bergafwaarts. Ik was bang dat moeder dood zou gaan. Ik voelde me ook erg schuldig. Als ik er bij was gebleven, zou hij misschien nog langer doorgevochten hebben om te blijven leven. Ik heb hem in de steek gelaten.
Mieke is 8 jaar als ze haar vader plotseling ziet doodgaan.
3. Fysiek
‘Ik heb een knoop in mijn maag.’
‘Voortdurend een dichtgeknepen keel.’
‘Alsof ik letterlijk het verlies met me meedraag, mijn rug en schouders doen voortdurend pijn.’
‘Het gevoel alsof ik al maanden de griep aan het krijgen ben.’
Uitdrukkingen die voor zich spreken.
De eetlust, zelfs de smaak kan minder zijn. Er kan voortdurende vermoeidheid zijn. De stress die rouw met zich meebrengt kan het afweersysteem onderdrukken.
‘Rouwen is pijn in je buik hebben.’ G.
4. Spiritueel
Dit deel van ons heeft te maken met zin geven aan lijden en dood. Gelovige mensen kunnen zeggen: ’Het was Gods wil.’
Uitdrukkingen als ‘Het is niet eerlijk’, ‘Zij heeft dit niet verdiend’ of ‘Hoe heeft dit kunnen gebeuren’ geven aan dat mensen zoeken naar zin of betekenis. Zin geven heeft te maken met het kunnen dragen van een verlies. Andere woorden hiervoor zijn: Het verlies nemen, aanvaarden, accepteren. Vrede hebben met het verlies. Om zover te kunnen komen hebben mensen een verhaal nodig. Een kloppend verhaal, waardoor de dood betekenis kan krijgen.
Rouwen is hard werken, het vraagt veel energie. Het is goed om je dat als nabestaande te realiseren. Leg de lat voor jezelf niet te hoog en geef jezelf tijd en ruimte. Blijf goed voor jezelf zorgen. Ook al voel je je onzeker, blijf de dingen zo doen als goed voor jou voelt.
Misschien herken je iets in het bovenstaande verhaal en kun je beter plaatsen hoe je met je hoofd, lijf en emoties reageert. Is er te veel verwarring, te veel wat je niet begrijpt, heb je het gevoel dat het letterlijk boven je hoofd groeit, aarzel dan niet. Die eerste stap is de moeilijkste. De stap om eens te gaan praten met iemand buiten je eigen kring. Je bent altijd welkom voor een vrijblijvend gesprek!