Als verlies een trauma wordt.
In de kracht van haar leven staat ze en toch is het alsof er een waas over haar heen ligt waardoor ze niet voluit kan leven. Naar de buitenwereld klopt het plaatje. Sterke vrouw met partner, twee kinderen en een goede baan. Van binnen is er onrust, onzekerheid, een wankel zelfbeeld, ze zoekt naar ruimte voor zichzelf. Ze is aan het eind van haar latijn, het lukt niet meer om ‘alle ballen in de lucht te houden’.
Ze worstelt nog steeds met een gebeurtenis die haar leven getekend heeft. Ze was nog kind toen haar oudere zus totaal onverwacht een einde aan haar leven maakte. Zij wil bewijzen dat ze het leven wel aankan. Voor haar ouders is op deze manier een kind verliezen al meer dan ze kunnen dragen. Onbewust gaat ze haar best doen de boel bij elkaar te houden. Niet voelen, zorgen voor anderen, vooral geven, wordt haar tweede natuur. Haar onbewuste innerlijke overtuiging wordt: het gaat niet om mij in het leven, het gaat om de anderen.
Ze kiest voor hard werken op school, dingen doen die haar leeftijdsgenootjes ook doen. Ze past zich aan en wil vooral niet opvallen. Ze legt in alles de lat hoog voor zichzelf, ze wordt een perfectionist.
Als ze bij mij komt is het niet de eerste keer dat ze hulp zoekt. Toch heeft ze meer nodig. Er is veel angst, ook enorme boosheid. Verdriet en schuldgevoel. Ze staat met een been in haar eigen gezin en nog steeds met het andere in haar gezin van oorsprong. De sessies zijn heftig, ook thuis gebeurt er veel. Pas na vier sessies noemt ze voor het eerst de voornaam van haar zus. De herinneringen en ook de emoties zitten heel diep weggestopt. Het kost haar ongelooflijke inspanning om ze naar buiten te halen en ze te benoemen.
Ze werkt hard aan zichzelf. Er komt een keerpunt. ‘Het lijkt alsof ik over een top ben heengegaan.’ Ze durft meer op te komen voor zichzelf en meer vanuit haar gevoel te gaan leven. Er komt mildheid, ze maakt het zichzelf wat gemakkelijker. Er komt een wezenlijke verandering in de verhouding met haar moeder. Ze kiest voor haar eigen leven en kan nu eindelijk gewoon gezellig met moeder samen iets doen. Geleidelijk kan ze de dood van haar zus een plek geven in haar leven. Voor het eerst is er geen spanning die zich opbouwt in de maanden naar de dag toe dat haar zus overleed.
Als we het traject afronden is ze tevreden. Ze is bij haar gevoel gekomen. De gigantische boosheid is opgelost, het waas is weg. Ze geniet samen met haar partner van haar gezin en kijkt zonder angst de toekomst in.
In bovenstaand verhaal is duidelijk sprake van verliestrauma. Om na een ingrijpend verlies te kunnen rouwen moet er ergens een ingang zijn tot de emoties die daarbij horen. Dan kunnen we het verlies geleidelijk aan integreren in ons leven. Is die ingang afgesloten, dan gaat de rouw ‘ondergronds’.
Bij een ingrijpende verlieservaring kunnen de emoties te overspoelend zijn. Op geen enkele manier is hij/zij/het kind in staat om met die overweldigende vloedgolf om te gaan. Het verlies is te groot en niet te bevatten. Er is een groot gevoel van machteloosheid en hulpeloosheid. Dan ontstaat er een trauma. (In dit artikel beperk ik me tot verliestrauma. Het gaat hier niet over een trauma na misbruik of andere ervaringen.)
Trauma komt uit het Grieks en betekent ‘wond’. De wond zit vooral in het lijf en legt een laag over alle emoties heen.
Niet elk verlies hoeft een trauma te worden.
De aard van de gebeurtenis speelt een rol. Denk aan onverwacht overlijden, zelfdoding, dood door zinloos geweld, vermissing, een dramatische samenloop van omstandigheden, meerdere verliezen tegelijkertijd, opeenstapelend verlies.
Maar ook o.a.:
Hoe groot is iemands draagkracht?
Is er een ondersteunende omgeving?
Ook leeftijd speelt een rol. Kinderen zijn extra kwetsbaar.
Franz Ruppert (1957) is professor in de psychologie. Nadat hij eerst zich verdiepte in het werk van Bert Hellinger en de familieopstellingen, ging hij nog een stap verder. In de hechtingstheorie van Bowlby en anderen ontdekte hij steeds meer het verband tussen hechting en kinderen en volwassenen die allerlei problemen ondervonden. Ook verdiepte hij zich diepgaand in trauma. Hij beschrijft de splitsing van de ziel en past het toe in zijn opstellingenwerk. Zijn visie wordt door veel deskundigen gedeeld.
Dit is wat er gebeurt:
Als een kind geboren wordt, is het heel. Het is volmaakt in al zijn puurheid. Als ik dit uitleg aan een cliënt teken ik hier een cirkel. Die staat symbool voor de heelheid van de ziel. Gebeurt er iets ingrijpends, dat overspoelend, overweldigend en niet te bevatten is, dan ontstaat een splitsing in die heelheid, die je ook ziel kunt noemen. Op de afbeelding kun je het zien. Alle ervaringen en emoties die horen bij de ingrijpende gebeurtenis, komen terecht in het traumadeel. Een andere benaming is: het ‘gewonde deel’ of ‘gewonde hart’. Alles gaat in een denkbeeldige pot met een schroefdeksel er op. Alles wat in die pot zit is zo groot en beangstigend dat hij dicht blijft.
Die splitsing kan ook geleidelijk ontstaan. Een kind dat opgroeit in een situatie met te weinig veiligheid, te weinig liefdevolle aandacht en zorg, met een aaneenschakeling van nare gebeurtenissen , kan ook getraumatiseerd raken.
Vanaf onze geboorte hebben we een drang te overleven. Ook na een trauma. Er moet wel iets gebeuren van binnen om te kunnen overleven. Naast het gewonde deel komt een overlevingsdeel. Onbewust ga je je zo gedragen dat je dat traumadeel kunt hanteren.
Grofweg kun je overlevingsreacties onderverdelen in 3 groepen:
1 Vechten
2 Vluchten/vermijden
3 Pleasen
Onder de boosheid van de vechters zit vaak verdriet en kwetsbaarheid.
Onder het vermijden zit vaak verdriet en angst.
En onder de pleasers zit vaak de pijn van het niet gewaardeerd worden en het gevoel dat er over hun grenzen wordt gegaan.
Overlevingsstrategieën kunnen zijn:
- Afgesneden zijn van het gevoel; leven vanuit de ratio.
- Ik doe het wel zelf!
- Vermijden van alles wat herinnert aan de traumatische gebeurtenis
- Controlefreak; mij kan niets gebeuren, ik heb het allemaal onder controle
- Perfectionisme; lijkt op het bovenstaande
- Overal de draak mee steken, de clown uithangen. Niet laten zien wat er van binnen leeft
- Een masker opzetten: gevoelens binnen houden en net doen of alles oké is
- Terugtrekken; jezelf onzichtbaar maken
- Gaan zorgen; altijd en overal voor iedereen klaar staan
- Kort lontje; bij het minste of geringste meteen geïrriteerd zijn
- Verdringen; de innerlijke leegte wordt gevuld met overmatig sporten, eten, werken, drinken, drugs, seks
Het overlevingsdeel wordt ook wel ‘het gesloten hart’ genoemd. Het overlevingsdeel bewaakt het traumadeel, een klus die heel wat energie kost.
Gelukkig, er blijft een gezond deel over. Dat maakt dat mensen hun leven kunnen leiden, al is dat niet op de manier die ze diep van binnen wensen. Wat er aan schort is vaak niet te benoemen.
En, we hebben hulpbronnen! Eigenschappen in ons zelf die helpend zijn. Zoals creativiteit, doorzettingsvermogen, een sterke wil, het vermogen om lief te hebben. Ook buiten jezelf kunnen er hulpbronnen zijn.
Hoe weet je of er bij jou sprake is van een verliestrauma?
Symptomen kunnen zijn:
Er is geen verbinding tussen denken en voelen, tussen hoofd en hart. De emoties zijn afgevlakt. Ook de verbinding met het lijf is zoek. Er kan extreme angst zijn, onrust, gejaagdheid en prikkelbaarheid. Er kan paniek zijn, hyperventilatie, zweten. Kenmerkend voor trauma is ook herbeleving van indringende beelden. Daarnaast kunnen er allerlei psychosomatische klachten voorkomen zoals rugpijn, maagklachten, problemen met spijsvertering.
Deze opsomming is niet volledig en niet alle symptomen hoeven aanwezig te zijn.
Als de gebeurtenis die het trauma veroorzaakte, al lang geleden is zal je zelf misschien niet meteen de link leggen met alle klachten nu. Misschien was je nog erg jong, te jong om daadwerkelijk herinneringen aan die tijd te hebben. Ook dan of eerder juist dan, kan er sprake zijn van een verliestrauma.
Het goede nieuws is dat een trauma kan helen. Daar is wel hulp van buitenaf bij nodig. Bij rouw wordt nog wel eens gezegd: ‘Het moet zijn tijd hebben.’ Dat is ook zo. Voor een trauma kun je dat niet zeggen. Dat heeft iets anders, iemand anders, nodig om te kunnen helen. Pas dan kan er gerouwd worden en het verlies verweven worden in het levensverhaal.
Heb je vragen na het lezen van dit artikel? Herken je iets bij jezelf? Neem dan vrijblijvend contact op. Het loont de moeite om er mee aan de slag te gaan. Denk maar aan het verhaal van de vrouw waar het artikel mee begon. En aan het verhaal van Ellen in het blog.